BY: H. Turkelli

DEFINITION
The basic definition of self-determination is self-government and governing of a political unit by its own people without any compulsion and external interference. The Right of Self –Determination, as a collective right, is a fundamental principle of Human Rights Law which enables a people to determine its political loyalty and status, to establish the political mandate under which it lives, and to preserve its cultural, ethnic, linguistic, historical or territorial identity, and to pursue its social, economic and cultural development free of any external interference

LEGAL AUTHORITY

• The Right of Peoples to Self-Determination is predominantly associated with the decolonization process of 1940s, the Declaration on the Granting of Independence of Colonial Countries and Peoples, and proclamation of the United Nations Charter in 1945.
• The Preamble and Article 1 of the UN Charter, among other things, compels the member states to respect the Right of Peoples to Self-Determination.
• The UN, through the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the International Covenant on Social, Economic and Cultural Rights (ICSECR) holds that the right of Self-Determination is a precondition to the enjoyment of all other fundamental human rights:

“All peoples have a right to self-determination; by virtue of that right they are free to determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.”

• The United Nations World Conference on Human Rights held  in Vienna, in 1993, re-acknowledged in its concluding Declaration, adopted unanimously by all states, that the right to Self-Determination is an unchangeable principle of the international human rights:

“All peoples have the right of self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status, and freely pursue their economic, social and cultural development Taking into account the particular situation of peoples under colonial or other forms of alien domination of foreign occupation, the World Conference on Human Rights recognizes the right of peoples to take any legitimate action, in accordance with the Charter of the United Nations, to realize their inalienable right to self-determination. The World Conference on Human Rights considers the denial of the right to self-determination as a violation of human rights and underlines the importance of the effective realization of this right.”

LEGAL PRINCIPALS OF JUS COGENS & ERGA OMNES

Right of Self- Determination is JUS COGENS and an overriding principal in international law and must be followed at all times and all circumstances. This right is a peremptory norm from which no derogation is permitted. The Right of Self- Determination is one of elementary rules that concern the safeguarding of peace. Therefore, as a Jus cogens norm, the right of Self-Determination operates to invalidate any treaty or agreement between states to the extent of the inconsistency with any of these principles. The Right of Self-Determination also has achieved the status of ERGA OMNES which means this right is “ flowing to all” and  is a mandatory duty of a state owed to the international community as a whole and  must be respected at all times and all circumstances. Principally, as  the peremptory norm of international law it is argued that the Right to Self Determination also overrides any other principals including the principal of Territorial Integrity of the member states.  

RIGHT OF STATES V. RIGHT OF PEOPLES

There have been at least two approaches to interpretation of the Right to Self- Determination:

A) The statist view argues that this principal is right of a state or a government, to decide on its status without any external compulsion. This argument appears unsound  since a member state is already an established state. Thus,  it is an axiom that a state has already determined its political status. One should wonder what else there could be to decide?

B) The peopleist vision indicates the right of Self- Determination is unalienable entitlement of peoples not  of states, and it  is reinforced by the sole judicial body of UN in charge of construing and imposing of international law. The International Court of Justice which operates as the body with jurisdiction to interpret and enforce international law has ruled in case of East Timor as well as in the cases of Western Sahara and Tibet that the right of Self-Determination is the right of the peoples rather than of  states and governments.

Paras. 36-37 of the Judgment of International Court of Justice reads as follows:

“ The Court accordingly finds that it is not required to consider Australia’s other objections and that it cannot rule on Portugal’s claims on the merits, whatever the importance of the questions raised by those claims and of the rules of international law which they bring into play….The Court recalls in any event that it has taken note in the Judgment that, for the two Parties, the Territory of East Timor remains a non-self-governing territory and its people has the right to self-determination.”  CASE CONCERNING EAST TIMOR(PORTUGAL v. AUSTRALIA) Judgment of 30 June 1995.  

WHO ARE “PEOPLES” ?

One the most contentious issues in application of Right of Self-Determination is about the definition of “peoples”. Who are peoples, and  to whom the right of self-determination  may be applied?  

The two most significant United Nations studies done by professor Gros Espiel on the Right to Self-Determination set out factors of a people that give rise to possession of Right to Self-Determination:  

   I.            A history of independence or self-rule in an identifiable territory;

 II.            a distinct culture;   and  

 III.            a will and capability to regain self-governance.  

PEOPLE OF SOUTH AZERBAIJAN :  A DISTINCT PEOPLE AND CULTURE IN AN IDENTIFIABLE TERRITORY

• Southern  Azerbaijanis reside in an identifiable territory  generally identified as  Azerbaijan comprising of  the provinces of  East Azerbaijan, West Azerbaijan, Provinces of Ardebil and Zenjan,  some parts of Hamadan,  Province of  Ghazvin including  Saveh and Karaj, Some parts of Gilan including the port city of Astara.
• Southern Azerbaijan shares borders with the Republic of Azerbaijan,  Armenia, Turkey, and Iraq.
• The people of South Azerbaijan speak the Azerbaijani Turkish which is a dialect of  the Turkic- Altaic language.
• The   South Azerbaijanis are of Caucasian -Turkic origin. The population residing in South Azerbaijan region is roughly about 20 millions. Over 10-15 million Turks reside in the capital Tehran and other provinces.  Their Turkic  culture is completely different than cultures of Persians (Farsi speakers ) and other peoples in Iran.

 A  HISTORY  OF INDEPENDENCE OR SELF-GOVERNANCE

   Mannea Kingdom was the oldest Kingdom established in Azerbaijan. The kingdom’s was situated arouand the Lake Urmia of Azerbaijan. The Kingdom’s capital was Soyuqbulaq, and possibly Hasanli in Sulduz. (As part of the state-run policy of Persianalization and ethnic dilution  like most areas these above mentioned cities have been renamed and currently known as Neqadeh and Mahabad.)

Azerbaijan was the center of struggle against Arab invasion. Babak of Azerbaijan had led the fights against Arab Abbasid caliphate. Azerbaijan was a self-ruled state during the Turkic Seljuk Empire. In 1136 Azerbaijan was a powerful kingdom ruled by  Azerbaijani Atabaks followed by another Azerbaijani dynasty of Kharazmshahlar.

During Genghis Han period, Azerbaijan was occupied, however, had never lost its self-governance. Later, Azerbaijan’s capital, Tabriz was designated as the capital of Timurid Empire.  Shirwanshahlar and Agkounlu and Karakoyunlu,  were other Azerbaijan dynasties ruled Azerbaijan in 14^th and 15^th centuries. The Safavid Empire was established by Azerbaijani Turks in onset of 16^th century in Tabriz.  The Safavid Empire  was succeeded by Avshars and Qajars, the other two Azerbaijani Turkic dynasties.

QAJAR EMPIRE – RUSSIA WARS, DIVISION AND OCCUPATION OF AZERBAIJAN

After more than a decade-long wars between Protected States of Qajar (iran) Mamalek e Mahruseye Qajar (in Farsi) and Russian Empire, the two parties signed two treaties, the Treaty of Gulustan (1813) and the Treaty of Turkmanchay (1828) and the semi-independent  State  of Mamlakat-e Azerbaijan was divided to two parts,  North Azerbaijan and  South Azerbaijan.   North Azerbaijan and its khanates (self-ruled provinces) were annexed to Russia which later gained its full  independence in 1918.  It was re-invaded by Bolsheviks in 1920 and   became part of USSR and finally, regained its independence in 1991.

The Southern portion of Azerbaijan had remained as a self-ruling state  of Protected States of Qajars with an old-style feudal- federal self-governing system. Not only did South Azerbaijan, as a member state of the Qajar Empire enjoy a full self-governance, it   also had a ruling authority over the entire Qajar Empir since  S.Azerbaijan was holding the seat of crown prince. However, after the British-assisted military coup of Reza Pahlavi in 1925, Southern Azerbaijan was forcibly annexed to newly established Iran. The traditional federal governing system was abolished. South Azerbaijan was stripped of all its self-ruling capacities and treated as a colony. Its language was banned, and it was forced to accept Farsi as the so called official language.

A WILL  TO REGAIN SELF-GOVERNANCE

Within last century the people of South Azerbaijan has demonstrated a prevailing will and capability to regain its self-governance. It has made at least three successful attempts to regain its statehood :

1.      Azadistan Republic (1920) There was a government called Azadistan in Tabriz (1920). The Azerbaijani liberal movement  was related with this government.  Azadistan means “free land” (free as in freedom). After the collapse of the independent Democratic Republic of Azerbaijan and the consequent Soviet take-over of North Azerbaijan, an autonomous State of Azadistan in South Azerbaijan was established by the people of South Azerbaijan. It was commanded by Sheikh Mohammad Khiyabani of the Democratic Party of Azerbaijan  and lasted over six months. The democratic self- rule of South Azerbaijan was oppressed and South Azerbaijan was re-annexed to Iran in September 1920. Thousands were massacred including Mr. Khiyabani the leader of the Azadistan government.

2.        Azerbaijan National Government (1945) The Firqe-i Demukrat, or  Azerbaijan Democratic Party (ADP), publicly announced its formation in Tabriz on September 3, 1945 by a group of activists headed by Jafar Pishevari.  ADP expanded throughout Southern Azerbaijan. During the first week of September 1945, millions of Azerbaijanis joined the Democratic Party of Azerbaijan. Later in September 1945, at its first congress, the Azerbaijani Democratic Party authorized the formation of a Liberation Army called Azerbaijan’s Fedaies. This Liberation Army of Azerbaijan commenced the liberation measures on November 18, 1945 and by December 1945 the Fedaies were able to liberate  all remaining government posts in South Azerbaijan. Consequently, South Azerbaijan was liberated and  became an independent and democratic republic.  Elections were held, and for the first time, a freely elected legislature was established. The new state was supported by the people of Socialist Republic of Azerbaijan (North Azerbaijan) and USSR. However, the US and Westerns Alliance were  supporting the central regime of Iran and providing their marionette, Mohammad Reza Pahlavi with increasing economic and direct military assistance. Despite the fact that the Azerbaijani  and the Iranian governments had signed a treaty in which the central government pledged recognition of the  autonomous  Azerbaijan, the Iranian Army violated the treaty and forcefully re-annexed South Azerbaijan to Iran in December 1946.   In the course of the military invasion, more than 50 thousand Azerbaijanis including thousands of elders, women and children were massacred by Persian Army.  Thousands were arrested and condemned to capital punishments such as death, life in prison or exile for life. Thousands were indefinitely exiled to central deserts of Iran most of whom died of starvation. Over 50 thousands political activist departed to a self-imposed exile to North Azerbaijan. Azerbaijani students were forced to denounce their culture and mother language. The Iranian Army celebrated the invasion of Azerbaijan by public executions of democrats and burning the Azerbaijani Turkic textbooks.

3.     The Azerbaijan Muslim People Party (1979). For the third time in last century Azerbaijanis made another attempt to liberate themselves from enormous state-run racial discrimination. In 1979 Azerbaijanis under the leadership of Muslim People Party of Azerbaijan and under secularist religious leader Ayatollah Sherietmedari succeeded to establish a semi-autonomous rule in Tabriz, the capital of Azerbaijan.  The  central Radio-TV station was liberated by the people and after many years the people of south Azerbaijan enjoyed TV and Radio programmings in their mother language which was band since dissolution of Azerbaijan National Government in 1946.  Azerbaijanis were able to re-establish a semi-autonomous rule for a few months. Once again the Iranian Army under the leadership of Khomeini started a massive military intervention using heavy artillery and invaded Tabriz and other regions of South Azerbaijan. Ever since Southern Azerbaijan’s Right to Self-Determination and its other basic rights and freedoms are infringed.

 CONCLUSION

In accordance with the Declaration on the Granting of Independence of Colonial Countries and Peoples;  the Preamble and Article 1 of the UN Charter;  the International Covenant on Civil and Political Rights (1976);  and the Declaration  of  the World Conference on Human Rights (1993);  the People of South Azerbaijan holds a collective right to determine its political status, to establish the political mandate under which it lives, and to preserve its cultural, ethnic, linguistic, historical or territorial identity and to pursue its social, economic and cultural development free of any external interference.

The Right of Self- Determination in accordance with the legal principal of JUS COGENS is a peremptory norm and operates to invalidate any treaty or agreement between states to the extent of the inconsistency with this principle.

The Right of Self-Determination has achieved the status of ERGA OMNES   and  is a mandatory duty of a state owed to the international community as a whole and  must be respected at all times and all circumstances.

Despite the abortive attempts of the statist vision, the International Court of Justice has ruled in the cases concerning East Timor and Western Sahara that the Right to Self-Determination is the right of people not of states.

The people of South Azerbaijan is a distinct people, it has distinct culture, distinct language and a distinct identity. It has long history of statehood, and self-governance. South Azerbaijan has never decided with a free will to join Iran . South Azerbaijan has never consented to its annexation and in fact, its wish has never been consulted.  South Azerbaijan has been annexed to Iran through imperial aggression and  application of excessive military force.

South Azerbaijan has demonstrated will and ability to realize its Right to Self- Determination as it had established democratic self-governance in 1920, 1945 and 1979.  The people of South Azerbaijan enjoyed an inordinate political, social, cultural and economic development and preserved its cultural, linguistic, ethnic and territorial identity while self-governed. Most particularly, in 1945 people of South Azerbaijan enjoyed a complete egalitarian, representative democracy and conducted comprehensive social, economic, cultural and political reforms.  However, South Azerbaijan was dragged back to an absolute dictatorship, agony and misery suffered by Azerbaijanis up until now through brutal military invasions of 1920, 1946 and 1980.

It is, therefore, concluded that, the people of South Azerbaijan has demonstrated a resilient will to exercise and realize its right to Self Determination. In a free referendum, if held today, the vast majority of people of South Azerbaijan would vote for a Self- Governed South Azerbaijan which is the paramount remedy available under international law.

The government of Iran must reach a resolution to hold a just and free plebiscite administered and overseen by the UN for the purpose of determination of allegiance and political status of the people of South Azerbaijan.

PROPOSITIONS

In view of the aforementioned facts and reasons, it is proposed that;

A)  The international community recognizes that likewise East Timor, Western Sahara and Tibet, SOUTH AZERBAIJAN remains a Non-Self- Governing Territory and its people has the Right to Self-Determination.

B)  The issue  of South Azerbaijan is referred to the Committee 24, the Special Committee on the Situation with Regard to the Implementation of the Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples or any other committee deemed appropriate for further investigations and examinations.

* H.Turkelli (B.A,MA Hons) is an international human rights advocate from Southern Azerbaijan. He is a Member of the Law Society of  Upper Canada, the managing advocate at Turan Legal Services and the head of Advocacy Center for South Azerbaijanis (ACSA).He also is an Instructor/Lecturer  at the Law Faculty of Cestar College  and teaches Introduction to Canadian Legal System, Advocacy;  Administrative Law  at Toronto's Lambton & Cestar College.

 

Notes, references are  eliminated by the web site

Tərcümə:

Xalqların Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ və Güney Azərbaycan

                                              

TANIM

 

Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun əsas tərifi heç bir məcburiyyət və kənar müdaxilə olmadan özünü idarəetmə və öz xalqı tərəfindən siyasi birliyin idarə edilməsidir. Kollektiv hüquq kimi öz müqəddəratını təyin etmə hüququ, xalqa öz siyasi mənsubiyətini və statusunu müəyyənləşdirməyə, siyasi statusunu yerinə yetirməyə və mədəni, etnik quruluşunu, dil, tarixi və ya coğrafi kimliyini və sosial, iqtisadi və mədəni inkişafını  kənar müdaxilə olmadan qoruyub saxlamağa imkan verən İnsan Hüquqlarının əsas prinsipidir. 

 

 

HÜQUQİ HAKİMİYYƏT

 

-Xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ əsasən 1940-cı illərin müstəmləkə prosesi, müstəmləkə ölkələrinin və xalqlarının müstəqillik bəyannaməsi və 1945-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin elan edilməsi ilə bağlıdır.

 – BMT Nizamnaməsinin Ön sözü və 1-ci maddəsi üzv dövlətləri xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüquqlarına hörmət etməyə məcbur edir.

-Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (ICCPR) və Sosial, İqtisadi və Mədəni Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt (ICSECR) vasitəsilə Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ bütün digər əsas insan hüquqlarının həyata keçirilməsi üçün vacib şərtdir:

“Bütün insanların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ var; buna görə də siyasi vəziyyətlərini müəyyənləşdirmək və iqtisadi, sosial və mədəni inkişaflarını sərbəst şəkildə davam etdirməkdə azaddırlar. “

-1993-cü ildə Vyanada keçirilən BMT-nin Dünyanın İnsan Hüquqları Konfransı, öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun beynəlxalq insan hüquqlarının vacib prinsipi olduğunu qəbul edərək bütün dövlətlər tərəfindən yekdilliklə qəbul edilmiş son Bəyannaməsində bildirir:

“Bütün xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ var. Bu hüquq sayəsində xalqlar öz siyasi statuslarını  sərbəst müəyyənləşdirirlər və iqtisadi, sosial və mədəni inkişaflarını təmin edirlər. …  Ümumdünya İnsan Hüquqları Konfransı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə uyğun olaraq bildiri ki, xalqların öz müqəddəratını təyin etmə hüquqlarını və  öz müqəddəratlarını təyin etmə hüquqlarını həyata keçirmək hüququna malikdir. Ümumdünya İnsan Hüquqları Konfransı, öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun pozulmasını insan hüquqlarının pozulması kimi görür və bu hüququn səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinin vacibliyini vurğulayır. “

  

 

JUS COGENS & ERGA OMNES-in HÜQUQİ PRİNSİPLƏRİ

 

Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ JUS COGENS  və beynəlxalq hüquqda prioritet ilkəsidir və hər zaman və istənilən şəraitdə riayət edilməlidir. Bu hüquq rədd edilməz və daimi bir normadır. Öz müqəddəratını təyin etmək hüququ sülhün qorunmasının əsas qaydalarından biridir. Buna görə Jus cogens norması olaraq, Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ, dövlətlər arasındakı bütün razılaşmalardan üstün tutulmalıdır.

Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ ERGA OMNES statusuna da çatmışdır ki, bu ilkə “hamıya aid” deməkdir və bütövlükdə beynəlxalq birliyə borclu olan bütün dövlətinlərin məcburi vəzifəsidir və hər zaman və hər vəziyyətdə hörmət edilməlidir. Bu prinsipə görə, beynəlxalq hüququn daimi norması olaraq, Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ, üzv dövlətlərin ərazi bütövlüyü prinsipi də daxil olmaqla digər prinsiplərdən üstün sayılır.

 

 

DÖVLƏT HÜQUQU v. XALQ  HÜQUQU

 

 Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun təfsirində ən azı iki baxış mövcuddur:

 A) Statist -dövlətçi baxış; bu yanaşma heç bir xarici məcburiyyət olmadan dövlətin və ya hökumətin statusuna qərar vermək hüququna sahib olduğunu iddia edir. Üzv dövlət artıq rezident dövlət olduğundan bu baxış möhkəm görünmür. Bu yanaşma tərəfdarlarınadan soruşmaq olar: Öz siyasi statusunu artıq təyin etmiş rezident bir dövlət başqa nəyi təin edəcək?

 B) Xalqçı baxış; göstərir ki, Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ dövlətlərin deyil, xalqların təməl hüququdur. Bu yanaşma beynəlxalq hüququn qorunmasına və bu yöndə mübahisələrin hüquqi həllinə cavabdeh olan BMT-nin yeganə məhkəmə orqanı tərəfindən dəstəklənir. Beynəlxalq hüququ şərh etmək və tətbiq etmək səlahiyyətinə sahib olan bir qurum olaraq fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Şərqi Timor davasında olduğu kimi, Qərbi Sahara və Tibet işlərində də Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun  dövlətlərin deyil, xalqların haqqı olduğuna qərar verib. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarının 36-37-i bunlardır:

“Məhkəmə müvafiq olaraq Avstraliyanın digər etirazlarının nəzərə alınmaması və bu iddiaların və oynadıqları beynəlxalq hüquq qaydalarının Portuqaliyanın mahiyyətinə dair iddialarına hökm edə bilməyəcəyinə dair qərar verdi. Ona özünü idarəetməyən ərazi olaraq qaldığını xatırlatdı və xalqının öz müqəddəratını təyin etmə hüququna sahib olduğunu qeyd etdi. “ŞƏRQ TİMUR Məsələsi (PORTUGAL – AVSTRALIYA) 30 iyun 1995-ci il tarixli qərar.

“XALQ  KİMDİR?”

 

Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun həyata keçirilməsində ən mübahisəli məsələlərdən biri “xalq” anlayışına aiddir. Xalq kimdir və öz müqəddəratını təyinetmə hüququndan kim istifadə edə bilər?

 

Birləşmiş Millətlərin Hüquq araşdırmaçısı Professor Gros Espiel-in Öz müqəddəratını təinetmə hüququ ilə bağlı ən vacib iki araşdırmasında  Öz müqəddəratını təyin etmə hüququnu  haq edən  xalq olmanın amillərini ortaya qoyub

I.Bəlirli cografiyada fərqli dil, kültür, mədəniyyət;

II. Müəyyən – bəlli bölgədə müstəqillik və ya özünü idarəetmə tarixi;

III. özünü-idarəetməni bərpa etmək istəyi və qabiliyyəti.

Beləliklə, yuxarıdakı özəllikli xalq öz müqədəratını təinetmə haqqını haq edən amma öz müqəddəratını bəliləməmiş xalq sayılır.

 I. GÜNEY AZƏRBAYCAN BƏLLI BÖLGƏDƏ FƏRQLİ DİL, KÜLTÜR VƏ MƏDƏNİYYƏT

  

Güney Azərbaycanlılar ümumiyyətlə AZ ƏR BƏY CAN kimi tanına bölgədə, Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan, Ərdəbil və Zəncan vilayətləri, Həmədan, Saveh və Karaj da daxil olmaqla Qəzvin əyalətinin bəzi bölgələri və Gilana yenicə biləşdirilən Astara liman şəhərindən ibarətdir.

Güney Azərbaycan Azərbaycan Respublikası, Ermənistan, Türkiyə və İraqla sərhədləri paylaşır.

Güney Azərbaycan xalqı Türk-altay dilinin ləhcəsi olan Azərbaycan Türkcəsində danışır.

Güney Azərbaycanlılar Qafqaz-Türk mənşəlidirlər. Güney Azərbaycanlılar bölgəsində yaşayan əhali 20 milyona yaxındır. Paytaxt Tehran və digər əyalətlərdə 10-15 milyondan çox Türk yaşayır. Türk mədəniyyətləri İrandan (Fars-dilli) və İranın digər xalqlarından tamamilə fərqlidir.

 

 II. MÜSTƏQILLIK YA ÖZÜNÜ IDARƏÇILIK TARİXİ

 

 

   Manna Krallığı Azərbaycanda ən qədim qurulmuş krallıq idi. Krallıq Azərbaycanda Urmu Gölü ətrafında yerləşirdi. Krallığın paytaxtı Soyuqbulaq və bəlkə də indiki  Sulduzdakı Həsənli bölgəsi olub. (Farslaşma İranlaşma və etnik təmizləmə dövlət siyasətinin bir hissəsi olaraq, yuxarıda göstərilən bu şəhərlər adları dəyi.dirilib və indi Neqadeh və Mahabad kimi tanınır.)

 

Azərbaycan Ərəb işğalına qarşı mübarizənin mərkəzi olub. Azərbaycanlı Babək Ərəb Abbasi xilafətinə qarşı mübarizəyə rəhbərlik etmişdir. Türk Səlcuqlu İmperiyası dövründə Azərbaycan özünü idarə edən bir dövlət olub. 1136-cı ildə Azərbaycan Atabazları tərəfindən idarə olunan güclü bir dövlət olub və daha sonra Azərbaycanda Xarazmşahlar dövləti qurulub.

 

Azərbaycan Çingiz xan dövründə işğal edildi, lakin heç vaxt özünü idarəetmə qabiliyyətini və haqqını itirmədi. Sonralar Azərbaycanın paytaxtı Təbriz Timur imperiyasının paytaxtı seçildi. Şirvanşahlar, Ağqounlu və Karakoyunlu 14-15 əsrlərdə Azərbaycanı idarə edən digər Azərbaycan sülalələri idi. Səfəvi imperiyası Təbrizdə 16-cı əsrin əvvəllərində Azərbaycan Türkləri tərəfindən qurulmuşdur. Səfəvi imperiyasını digər iki Azərbaycan Türk sülaləsi – Avşars və Qacarlar həyata keçirdilər.

 

QACAR  – RUS MÜHARIBƏLƏRI, PARÇALANMA

 

 

Qacar Məmləkətləri, Mamalek e Mahruseye Qacar  ilə Rusiya imperiyası arasında 10  ildən çox davam edən müharibələrdən sonra iki tərəf iki müqavilə, Gülüstan müqaviləsi (1813) və Türkmançay müqaviləsi (1828) imzaladı. Yarı müstəqil Ölkə- Azərbaycan Dövləti iki yerə bölündü: Şimali Azərbaycan və Cənubi Azərbaycan. Şimali Azərbaycanda 1918-ci ildə tam müstəqillik əldə edildi. 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən yenidən işğal edildi və SSRİ-nin tərkibinə daxil oldu və nəhayət 1991-ci ildə yenidən öz müstəqilliyini əldə etdi.

 

Azərbaycanın cənub hissəsi köhnə tipli feodal-federal özünü-idarəetmə sistemi ilə Qacar Dövlətlərinin tərkibində özünü idarə edən məmləkət olaraq qaldı. Güney Azərbaycan Qacar İmperiyasının üzvü olan bir dövlət kimi təkcə özünü idarəetmə hüququna malik deyildi, həm də bütün Qacar İmperiyası üzərində idarəetmə səlahiyyətinə sahib idi, çünki G. Azərbaycan vəliəhd şahzadənin yurdu sayılırdı. Yalnız Azerbaycan hökümdarı bütöv Qacar İmperiasının padşahı olmaq hüquna sahib idi.

Ancaq 1925-ci ildə Reza Pəhləvi tərəfindən İngilislərin dəstəklədiyi hərbi çevrilişdən sonra G.Azərbaycan yeni qurulan İrana zorla ilhaq edildi. Ənənəvi federal idarəetmə sistemi ləğv edildi. Cənubi Azərbaycan özünü idarəetmə imkanlarından azad idi və müstəmləkəyə çevrildi. Onun dili qadağan olundu və ona  fars dili rəsmi dil olaraq zorla tehkim edildi.

 III. ÖZ HAKIMIYƏTINI BƏRPA ETMƏK ISTƏYI VƏ BACARIĞI

 

1. 1918 ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyətinin elanının ardınca Təbrizdə Azadistan Azərbaycan dövlət-hökumət quruldu (1920). Azadistan “Azadlıq Yurdu” deməkdir. Müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan və Sovetlərin Şimali Azərbaycanı ələ keçirməsi nəticəsində Güney Azərbaycanda xalqı tərəfindən qurulmuş Azadistan Dövləti də yabancı müdailə sonucunda devrildi. Azərbaycan Demokrat Partiyasılideri  Şeyx Məhəmməd Xiyabani və minlərlə azadlıq mücahidinin qətl edilərək  1920-ci ilin sentyabrında Güney Azərbaycan zorla İrana birləşdirildi.
2. Azərbaycan Milli Hökuməti (1945) Firqe-i Demokrat və ya Azərbaycan Demokratik Partiyası (ADP) 3 sentyabr 1945-ci ildə Təbrizdə Cəfər Pişəvərinin başçılıq etdiyi bir qrup fəal tərəfindən qurulduğunu elan etdi. ADP G. Azərbaycanda genişləndi. 1945-ci il sentyabrın ilk həftəsində milyonlarla azərbaycanlı Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv oldu. Sonralar 1945-ci ilin sentyabrında ilk qurultayında Azərbaycan Demokratik Partiyası Azərbaycanın Fedaisləri adlanan öz Azadlıq Ordusunun yaradılmasına icazə verdi. Azərbaycan Azadlıq Ordusu 18 Noyabr 1945-ci ildə azadlıq hərəkatına başladı və 1945-ci ilin dekabrına qədər Fedailər Güney Azərbaycanı azad etdi. Nəticədə Güney Azərbaycan azad edildi və demokratik respublikaya çevrildi. Azad Seçkilər keçirildi və ilk dəfə sərbəst seçilmiş qanunverici orqan yaradıldı. Yeni dövlət Azərbaycan Sosialist Respublikası (Şimali Azərbaycan) və Sovetlər tərəfindən dəstəkləndi. Lakin ABŞ və Qərb İttifaqı İranın mərkəzi rejimini dəstəklədilər və öz kuklaları Məhəmməd Reza Pəhlaviyə iqtisadi və birbaşa hərbi yardım göstərdilər. Azərbaycan və İran hökumətlərinin mərkəzi hökumətin muxtar Azərbaycanın tanınmasını vəd etdiyi bir müqavilə imzalamalarına baxmayaraq, İranın işğalçı Ordusu İran-Azərbaycan müqaviləsini pozdu və 1946-cı ilin dekabrında Güney Azərbaycanı zorla yenidən Azərbaycana birləşdirdi. İran-Fars Ordusu tərəfindən 50 mindən çox azərbaycanlı, minlərlə qoca, qadın və uşaq qətlə yetirildi. Minlərlə insan həbs edildi və ölüm, həbsxanada ömürlük və ya ömürlük sürgün kimi ağır cəzalara çaptırıldı. Minlərlə insan qeyri-müəyyən müddətə İranın mərkəzi səhralarına sürgün edildi, onların çoxu aclıqdan və xəstəlikdən öldü . 50 mindən çox siyasi fəal  Şimali Azərbaycana qaçmaq zorunda qaldı. Azərbaycanlı tələbələr mədəniyyətlərini və ana dilini unutmalı oldular. İran Ordusu kütləvi edamlar və türkcə kitab yandırma mərasimlərinin müşayiəti ilə Azərbaycan işğalını  açıqca qeyd etdi. Azərbaycanın öz müqədəratını təin etmə haqqı zorla əlindən alındı və  işğal olunmuş müstəmləkəyə çevrildi.

 

 

3. Azərbaycan Müsəlman Xalq Partiyası (1979). Azərbaycanlılar ötən əsrdə 3- cü dəfə daha bir cəhd etdi. 3. Azərbaycan Müsəlman Xalq Partiyası (1979). Ötən əsrdə üçüncü dəfə azərbaycanlılar dövlət tərəfindən böyük ayrı-seçkilikdən azad olmaq üçün başqa bir cəhd göstərdilər. 1979-cu ildə Azərbaycan Müsəlman Xalq Partiyası və dini lider Ayətullah Şerietmedarinin rəhbərliyi altında Azərbaycanın paytaxtı Təbrizdə yarım-muxtar bir idarəçilik quruldu. Mərkəzi Radio-Televiziası tərəfindən azad edildi və illər sonra Güney Azərbaycan xalqı 1946-cı ildə Azərbaycan Milli Hökumətinin dağılmasından bəri ilk dəfə olaraq ana dilində TV və Radio verilişlərindən zövq aldı. Azərbaycanda özünü idarəçilik bird aha bərpa edildi və 6 ay dəvam etdi. Xomeyninin başçılıq etdiyi İran Ordusu növbəti dəfə Azərbaycana qarşı böyük hərbi müdaxiləyə başladı, Təbrizi və Güney Azərbaycanın digər bölgələrini işğal etdi. 1980-ci ildən bəri Güney Azərbaycanın öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun və digər əsas hüquq və azadlıqların pozulması bu günə dək dəvam edir.

 

 

 NƏTİCƏ

 

Müstəmləkə ölkələrinin və xalqlarının müstəqilliyi haqqında bəyannaməyə -uyğun olaraq; Ön söz və BMT Nizamnaməsinin 1-ci maddəsi; Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (1976); və Ümumdünya İnsan Hüquqları Konfransı Bəyannaməsi (1993); Güney Azərbaycan Xalqının siyasi statusunu, yaşamaq istədiyi siyasi durumnu təyin etmək; mədəni, etnik, dil, tarixi və ya milli kimliyini; və sosial, iqtisadi və mədəni inkişafını  hər hansı bir xarici müdaxilə  olmadan qorumaq kollektiv hüquqa malikdirlər.

 

JUS COGENS-in hüquqi prinsipinə uyğun olaraq, Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ daimi bir normadır və  bütün dövlətlər-arası anlaşmalar bu prinsp qarşısında qüvvədən düşür.

 

Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ ERGA OMNES statusuna  yüksəlib və bütövlükdə beynəlxalq birliyə borclu olan hər bir dövlətin məcburi vəzifəsidir və hər zaman və hər vəziyyətdə bu hüquqa hörmət edilməlidir.

 

Statist-Dövlətçi vizionun cəhdlərinə baxmayaraq, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi, Şərqi Timor və Qərbi Saharada haqqında verdiyi qərarlarında  Öz müqəddəratını təyin etmə hüququnun dövlətlərin deyil, xalqların hüququ olduğunu vurğulayıb.

 

Güney Azərbaycan xalqı ayrıca bir xalqdır, fərqli mədəniyyətə, fərqli diləç kültürə  və fərqli kimliyə malikdir. Uzun dövlətçilik və özünü idarəetmə tarixi var. Güney Azərbaycan İrana qoşulmaq üçün heç vaxt azad şəkildə özü qərar verməyib. Güney Azərbaycan heç vaxt ilhaq edilməsinə icazə verməyib və əslində onun arzusu  heç vaxt soruşulmayıb. Cənubi Azərbaycan imperiya təcavüzü və ağır hərbi qüvvə ilə işğal edilib və zorla İrana ilhaq edilib.

Güney Azərbaycan 1920, 1945 və 1979-cu illərdə demokratik hökumət qurduğundan, Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu həyata keçirmək üçün möhkəm iradə və bacarığını ortaya qoyub. Güney Azərbaycan xalqı  özü-özünü idarə etdiyində  siyasi, sosial, mədəni və iqtisadi inkişafını davam etdirib və mədəniyyətlərini , dil, etnik kimlik və coğrafi-vətən kimliyini qoruyub və yüksəldib. Xüsusilə 1945-ci ildə Azərbaycan xalqı tam bir eqaltar, eşit, təmsilçi demokratiyadan bəhrələnib və geniş sosial, iqtisadi, mədəni və siyasi islahatlar gərçəkləşdirib. Ancaq 1920; 1946;  və 1980-ci illərdə qəddar hərbi işğallarlar  nəticəsində Güney Azərbaycan müsəmləkəyə, mütləq diktaturaya,  siyasi-ekonomik səfalətə sürükləndi.

 

Bununla da  Güney Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını təyinetmə hüququndan istifadə etməkdə israrlı olduğu  və bu kollektiv  haqqını həyata keçirmək üçün çevik bir istək-iradə göstərdiyi  bəllidir.  Azad və ədalətli referendum keçirilsə, Güney Azərbaycan xalqının böyük çoxunluğu  Güney Azərbaycanın öz müqəddəratını təinetməsinə səs verəcəkdir.

 

Güney Azərbaycan xalqının öz  gələcəyini və siyasi müqəddaratını təyin etmək üçün BMT nin nəzarətində ədalətli və azad bir  referendum keçiriməlidir.

 

TƏKLİFLƏR

 

 Yuxarıda göstərilən faktları və səbəbləri nəzərə alaraq;

 

1. A) Beynəlxalq ictimaiyyət, Şərqi Timor, Qərbi Sahara və Tibet kimi məsələlərdə olduğu kimi G.AZƏRBAYCANın da özünü idarəetmə haqqı pozulan bölgəsi olaraq qaldığını və xalqının öz müqəddəratını təyin etmə hüququna sahib olduğunu qəbul etməlidir.

 

1. B) Güney Azərbaycan məsələsi 24-cü Komitə, müstəmləkə və xalqlara müstəqillik verilməsi haqqında bəyannamənin icrasının vəziyyəti haqqında Xüsusi Komitə və ya sonrakı araşdırma və araşdırma üçün uyğun hesab olunan digər komitələrdə qaldırılmalıdır.

* H.Turkelli Azərbaycanlı beynəlxalq hüquq müdafiəçisidir. Kanada Vəkillər Kollegiyasının üzvü, Turan Hüquq Fırmasının sahibi, advokat və eyni zamanda Lambton və  Cestar Kolleci Hüquq Fakultəsində müəllim işləyir.